کپچا (Captcha) چیست و چه کاربردی دارد؟

CAPTCHA (Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart) یک ابزار امنیتی است که به طور گسترده در دنیای اینترنت برای شناسایی انسان ها از ربات های خودکار مورد استفاده قرار میگیرد. شما حتما با آن ها در زمان ثبت‌نام ، خرید آنلاین یا ارسال کامنت در وب سایت ها مواجه شده اید. هدف اصلی این آزمون ها جلوگیری از سوءاستفاده های رایج ربات های خودکار است که می توانند به سرعت و در مقیاس وسیع به سرویس های آنلاین حمله کرده و داده ها یا منابع آن ها را تخریب کنند. CAPTCHA‌ها معمولاً شامل تصاویری از کاراکترها، انتخاب تصاویر مشابه، یا حل پازل های ساده می شوند که برای انسان ها آسان ، اما برای ربات ها پیچیده است. در واقع، یکی از کاربردهای مهم CAPTCHA، جلوگیری از حملات اسپم و ایجاد حساب های جعلی است که می تواند به امنیت و تجربه کاربری سایت ها کمک کند. علاوه بر این، استفاده از CAPTCHA در فرایندهای ورود به سیستم، خریدهای آنلاین، و ارسال فرم های وب به جلوگیری از دسترسی های غیرمجاز کمک می کند. اگرچه ممکن است برای کاربران کمی زمان بر باشد، اما این فناوری از هجوم گسترده ربات ها جلوگیری می کند و به طور موثری امنیت آنلاین را افزایش می دهد.

انواع کپچا برای احراز هویت

CAPTCHA‌های متنی : یکی از رایج ترین نوع CAPTCHA‌ ها مبتنی بر متن است. این نوع مکانیزم معمولا از کاربران می خواهد که یک سری حروف و اعداد پیچیده و به هم ریخته را وارد کنند. این متن ها ممکن است دارای تغییرات در اندازه، شکل، و استایل حروف باشند تا تشخیص آنها برای ربات ها دشوار شود. به عنوان مثال ، یک سری حروف بزرگ و کوچک با هم ترکیب می شوند تا شناسایی الگوهای نوشتاری برای ربات ها چالش برانگیز گردد.

CAPTCHA‌های تصویری : در این نوع آزمون ها ، به جای استفاده از حروف و اعداد، از کاربران خواسته می شود که تصاویری را انتخاب کنند که با یک موضوع خاص مرتبط باشند. به عنوان مثال، ممکن است کاربر از بین مجموعه ای از تصاویر، عکس های دارای خودرو یا عابر پیاده را شناسایی کند. این روش به دلیل نیاز به شناخت تصویر و طبقه بندی آن، برای ربات ها پیچیده تر از خواندن متن است.

حل معادلات ریاضی : یکی دیگر از روش های ساده ولی موثر برای شناسایی انسان از ربات ، استفاده از معادلات ریاضی است. در این روش از کاربران خواسته می شود که معادلات ساده ای مثل جمع یا تفریق را حل کنند. این مسئله برای کاربران انسانی آسان، اما برای ربات های خودکار به‌دلیل نیاز به محاسبات عددی پیچیده می تواند چالش برانگیز باشد.

reCaptcha چیست و چه تفاوتی با Captcha دارد؟

reCAPTCHA یک سرویس امنیتی است که توسط گوگل برای تشخیص کاربران واقعی از ربات ها طراحی شده است. این فناوری جایگزین سیستم‌های قدیمی CAPTCHA شده که در آن ها کاربران برای اثبات هویت انسانی خود باید متنی تحریف شده یا کدهای پیچیده را وارد می‌کردند. هدف از reCAPTCHA ایجاد امنیت بیشتر در وب سایت ها و جلوگیری از دسترسی ربات های خودکار به اطلاعات یا انجام فعالیت های غیرمجاز است. یکی از ویژگی های بارز reCAPTCHA، استفاده از داده‌های واقعی و تصاویر دنیای واقعی برای تأیید هویت کاربران است. به جای استفاده از متن‌های تحریف شده که معمولاً تشخیص آن‌ها برای کاربران مشکل بود، این سیستم از تصاویر خیابان ها، کتاب ها یا حتی علائم راهنمایی و رانندگی استفاده می‌کند. به این ترتیب، تعامل کاربران با وب سایت ها ساده تر و امن تر شده است.
نسخه های جدیدتر reCAPTCHA مانند reCAPTCHA v2 و v3 به مراتب کاربرپسندتر از نسخه های قدیمی CAPTCHA هستند. برای مثال، در نسخه های جدید، کاربر فقط باید روی یک جعبه با عنوان “من ربات نیستم” کلیک کند و سیستم به صورت خودکار و از طریق تحلیل های پیشرفته، رفتار کاربر را ارزیابی می کند تا تأیید کند که او انسان است. در برخی نسخه ها حتی نیازی به تعامل مستقیم کاربر نیست و سیستم به طور خودکار و بی صدا تشخیص می‌دهد.

موارد استفاده از Captcha

بخش ثبت نام و ورود کاربران :

یکی از اصلی‌ترین کاربردهای کپچا، استفاده از آن در فرم‌های ثبت‌نام و ورود کاربران به وب‌سایت‌ها است. بسیاری از ربات‌های خودکار، با ارسال درخواست‌های متعدد سعی در ایجاد حساب‌های کاربری جعلی یا ورود غیرمجاز به سیستم‌ها دارند. استفاده از کپچا در این بخش‌ها باعث می‌شود تا تنها انسان‌ها بتوانند حساب کاربری ایجاد کرده و وارد وب‌سایت شوند. به عنوان مثال، در سیستم‌های بانکی یا پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، ربات‌های خودکار می‌توانند تهدید بزرگی برای امنیت کاربران باشند و با حملات brute-force رمزهای عبور را حدس بزنند. کپچا با جلوگیری از ورود ربات‌ها، به طور مؤثری از چنین حملاتی جلوگیری می‌کند و امنیت حساب‌های کاربری را حفظ می‌کند.

محافظت از رمزهای عبور :

در بسیاری از سیستم‌های آنلاین، استفاده از کپچا می‌تواند مانعی در برابر حملات brute-force باشد. در این نوع حملات، ربات‌ها به طور مکرر سعی می‌کنند با حدس زدن رمزهای عبور به حساب‌های کاربری دسترسی پیدا کنند. کپچا با اضافه کردن یک لایه اضافی از امنیت، مانع از تلاش‌های پی‌درپی ربات‌ها می‌شود و از امنیت حساب‌های کاربری محافظت می‌کند. در واقع، استفاده از کپچا در فرآیند ورود به حساب‌های کاربری، احتمال نفوذ غیرمجاز به سیستم‌ها را به شدت کاهش می‌دهد و به کاربران این اطمینان را می‌دهد که اطلاعات شخصی آن‌ها در امان است.

جلوگیری از حملات DOS و DDOS :

حملات DOS و DDOS به معنای ارسال حجم زیادی از درخواست‌ها به سرور است که باعث کندی یا از کار افتادن وب‌سایت می‌شود. کپچا می‌تواند به عنوان یک مانع برای جلوگیری از این حملات عمل کند. هنگامی که یک ربات سعی می‌کند درخواست‌های زیادی را به سرور ارسال کند، کپچا با ایجاد چالش‌هایی از ارسال این درخواست‌ها جلوگیری می‌کند. این کار باعث می‌شود که تنها کاربران واقعی بتوانند به وب‌سایت دسترسی داشته باشند و وب‌سایت از حملات مخرب محافظت شود. این امر به پایداری و عملکرد بهتر وب‌سایت کمک می‌کند.

سیستم های فروش و توزیع بلیط :

یکی از مهم ترین کاربردهای کپچا در جلوگیری از خرید بلیط توسط ربات هاست. ربات ها اغلب توسط سودجویان به کار گرفته می‌شوند تا به صورت خودکار و در کسری از ثانیه، تعداد زیادی بلیط رویدادهایی مانند کنسرت‌ها، مسابقات ورزشی، یا سینما را خریداری کنند. پس از اینکه بلیط‌ها به این روش به سرعت تمام می‌شوند، سودجویان با قیمت‌های بسیار بالاتر بلیط‌ها را در بازار سیاه یا پلتفرم‌های غیررسمی به فروش می‌رسانند. این کار باعث بروز مشکلات زیادی برای کاربران واقعی می‌شود؛ آن‌ها مجبور می‌شوند برای خرید بلیط با قیمت بالاتر و یا از منابع غیرقابل اعتماد، اقدام کنند. این موضوع نه تنها دسترسی کاربران عادی را به بلیط‌ها محدود می‌کند، بلکه تعادل بازار بلیط را به هم می‌ریزد و تجربه کاربری منفی ایجاد می‌کند.
با استفاده از کپچا، سیستم‌های فروش بلیط می‌توانند از ورود و فعالیت ربات‌ها جلوگیری کنند. کپچا از طریق ایجاد چالش‌های خاص و دشوار برای ربات‌ها، مانع از آن می‌شود که این برنامه‌های خودکار بتوانند به سرعت بلیط‌ها را خریداری کنند. در نتیجه، بلیط‌ها بیشتر در دسترس کاربران واقعی قرار می‌گیرد، قیمت‌ها در سطح معقول حفظ می‌شود و رضایت کاربران به طور کلی افزایش می‌یابد.

حالا با توجه به همه این صحبت ها ، آیا کپچا معایبی هم دارد؟

معایب استفاده از Captcha

• تأثیر منفی بر تجربه کاربری : یکی از بزرگ ترین معایب استفاده از Captcha این است که باعث پیچیدگی و زمان بر شدن فرآیندهای وب برای کاربران واقعی می شود. کاربران اغلب باید حروف نامفهوم یا تصاویر مبهم را تشخیص داده و وارد کنند که این می تواند برای بسیاری از کاربران خسته کننده باشد. این مسئله به خصوص برای افرادی که از طریق دستگاه های موبایل یا با سرعت اینترنت پایین به سایت دسترسی دارند ، چالش‌برانگیزتر است.
• مشکل برای کاربران با محدودیت های جسمانی : کاربران نابینا یا کسانی که مشکلات بینایی دارند، معمولاً با Captchaهای تصویری یا متنی مشکل دارند. اگرچه برخی Captchaهای صوتی وجود دارند، اما این روش نیز به دلیل کیفیت پایین صدا یا سر و صدای محیط، همیشه راه‌حل موثری نیست. این موضوع می‌تواند باعث شود که کاربران با ناتوانی‌های جسمانی از دسترسی به وبسایت محروم شوند.
• افزایش نرخ ترک صفحات (Bounce Rate) : کپچا به دلیل ایجاد پیچیدگی‌های اضافی، باعث افزایش نرخ ترک صفحات می‌شود. بسیاری از کاربران وقتی با چالش‌های کپچا مواجه می‌شوند، به جای اینکه مراحل ورود یا ثبت‌نام را کامل کنند، از وب‌سایت خارج می‌شوند. این مسئله به‌ویژه برای کسب‌وکارها می‌تواند منجر به از دست رفتن مشتریان بالقوه شود و در نهایت باعث کاهش نرخ تبدیل شود.
• حملات هدفمند به Captcha : با پیشرفت‌های تکنولوژی، برخی از ربات ها به طور خاص برای دور زدن کپچاها طراحی شده‌اند. این یعنی استفاده از Captcha تضمینی برای جلوگیری از ربات‌ها نیست و همچنان ممکن است برخی ربات‌های پیشرفته بتوانند این سیستم‌ها را دور بزنند. بنابراین، امنیتی که Captcha ارائه می‌دهد همیشه کامل و بدون نقص نیست.
• سرعت پایین سایت و مصرف منابع : استفاده از Captchaها می‌تواند زمان بارگذاری سایت را افزایش دهد، به ویژه اگر کپچاهای تصویری یا گرافیکی سنگین باشند. این موضوع برای سایت‌هایی که ترافیک بالایی دارند، ممکن است منجر به افزایش مصرف منابع سرور و در نتیجه کاهش کارایی کلی وب‌سایت شود.
• مشکلات با دستگاه‌های موبایل : بسیاری از Captchaها برای استفاده در دستگاه‌های موبایل طراحی نشده‌اند. کاربران موبایل، به دلیل کوچکی صفحه نمایش و محدودیت‌های ورودی، ممکن است با کپچاها به‌ویژه نوع متنی یا تصویری، مشکل داشته باشند و این تجربه برای آن‌ها ناخوشایند باشد.

سخن پایانی

Captcha یک سیستم امنیتی است که برای تشخیص کاربران انسانی از ربات‌های خودکار طراحی شده است. این ابزار اغلب برای جلوگیری از دسترسی‌های غیرمجاز، نظرات اسپم، و فعالیت‌های مخرب در سایت‌ها به کار می‌رود. کپچاها می‌توانند به شکل‌های متنی، تصویری، صوتی و حتی حل مسائل ریاضی ظاهر شوند. هدف اصلی آن‌ها محافظت از سایت‌ها در برابر حملات خودکار و اطمینان از این است که کاربر واقعی پشت درخواست‌های ورودی قرار دارد. با وجود برخی معایب مانند ایجاد پیچیدگی برای کاربران، این ابزار همچنان از اصلی‌ترین روش‌های حفظ امنیت وب است.